Wśród majestatycznych obiektów architektonicznych starożytności i licznych wspaniałych świątyń, mało kto zwraca uwagę na mniej widoczną architekturę – obiekty cmentarne. Choć są znacznie mniejsze, są równie wyjątkowe i cenne, zwłaszcza jeśli chodzi o architekturę cmentarną z przeszłości – informuje lodz-future.eu.
Łódź ma również swoją architekturę cmentarną, która zasługuje na uwagę. Przede wszystkim mowa o kaplicy Karola Scheiblera, założyciela industrialnej Łodzi, jednego z największych przemysłowców w historii i „króla bawełny”. Przeczytaj poniższy artykuł, aby dowiedzieć się co czyni ten obiekt wyjątkowym, jaka była jego historia i inne ciekawostki dotyczące kaplicy.
Historia pochówku łódzkiego króla bawełny
Opowiadając o historii zabytkowej kaplicy, wypada też wspomnieć o człowieku, dzięki któremu pojawiła się ona na jednym z łódzkich cmentarzy. Choć Karol Scheibler był człowiekiem wpływowym, którego stać było na wysokiej jakości opiekę medyczną (co w tamtych czasach było rzadkością), żył dość krótko.
Twórca łódzkiego przemysłu zmarł nagle w wieku zaledwie 61 lat. Wdowa po nim, kochająca kobieta, Anna Werner, postanowiła oddać hołd swojemu zmarłemu mężowi. Anna zwróciła się do słynnego architekta Hilarego Majewskiego, który w tamtym czasie zasłynął z szeregu zrealizowanych z sukcesem projektów w Łodzi (przypisuje mu się ukształtowanie wyglądu miasta, jaki znają współcześni).
Hilary Majewski zgodził się na prośbę Anny Werner, aby stworzyć wspaniałą kaplicę ku czci zmarłego fabrykanta. W 1883 roku ogłosił konkurs na projekt kaplicy-mauzoleum. Konkurs był dobrze nagłośniony – do jury wpłynęło jedenaście propozycji, spośród których wybrano pracę Jana Hinza z Warszawy. Wybredna wdowa nie zaakceptowała jednak jego pomysłu, więc w tym samym roku zorganizowano kolejny konkurs architektoniczny na stworzenie pamiątkowej kaplicy. Ostatecznie, mimo licznych prac utalentowanych architektów z różnych zakątków Polski, wdowa Anna „odrzuciła” i ten konkurs.
Ostatecznie w 1885 roku projekt budowy kaplicy Karola Scheiblera zlecono projektantowi i budowniczemu Edwardowi Lilpopowi z Warszawy. On z kolei zaprosił do współpracy architekta i konserwatora Józefa Dziekońskiego. Razem tym dwóm ekspertom udało się stworzyć coś naprawdę wyjątkowego – niesamowitą kaplicę, która zadziwia nawet współczesnych.
Wartość architektoniczna dzieła
Kaplica została wzniesiona na dwóch kondygnacjach – pierwsze piętro składało się z dwóch krypt, drugie piętro stanowiła naziemna kaplica cmentarna. Ściany wykonane są ze zwykłych cegieł, a na zewnątrz, dla uzyskania bardziej reprezentacyjnego i wyrafinowanego wyglądu, wyłożone są kamieniami.
Kaplica ma płaską bryłę, a na jej szczycie wznosi się ażurowa kamienna wieża, osiągająca długość prawie czterdziestu metrów. Podstawą tej budowli są elementy rzeźbiarskie – figury ośmiu aniołów grających muzykę. Elementy te zostały stworzone przez znanego warszawskiego rzeźbiarza Andrzeja Pruszyńskiego.
Okna kaplicy ozdobione są witrażami, a dach pokryty jest szkockim łupkiem. Dodatkowe elementy kaplicy, jak kraty, krzyże itp. wykonane zostały z kutego żelaza. Był to kosztowny projekt architektury cmentarnej, który ma bardzo mało podobnych analogów w Europie.
Historia kaplicy w pierwszych latach istnienia
Po żmudnych pracach przy budowie kaplicy, wczesną jesienią 1888 roku została ona poświęcona. Poświęcenia pamiątkowego budynku dokonała również znana osoba – wieloletni proboszcz parafii św. Jana w Łodzi, pastor, superintendent diecezji piotrkowskiej Wilhelm Angerstein. W poświęceniu wzięło udział kilkuset mieszkańców Łodzi i okolic, a także rodzina zmarłego króla bawełny.
O poświęceniu tak okazałej budowli na cmentarzu dosłownie huczało w ówczesnej polskiej prasie. Według jednej z publikacji kaplica była najdroższym zabytkiem powstałym w całym kraju. Inni pisali, że to wyjątkowy wytwór architektury cmentarnej.
Kaplica została zaprojektowana nie tylko dla samego Karola Scheiblera. Później stała się miejscem spoczynku dwóch jego synów, którzy zmarli w młodym wieku, a także miejscem pochówku wdowy po Karolu – Anny oraz jego syna Karola Scheiblera II, który zasłynął jako następca ojca.
Kaplica po II wojnie światowej
Przez długi czas kaplica Karola Scheiblera stała nienaruszona na Starym Cmentarzu w Łodzi. Dzielnie stała w trudnym okresie I wojny światowej i w latach międzywojennych, ale nie trwało to długo – II wojna światowa i kolejne lata okazały się bezlitosne dla zabytku.
Po 1945 roku kaplicę spotkał tragiczny los. Budynek, podobnie jak reszta Starego Cmentarza, został całkowicie zdewastowany i splądrowany. To właśnie łódzki Stary Cmentarz, na którym pochowano wiele znamienitych osób i znaczących w historii miasta, padł pod celownikiem bezkarnych szabrowników.
Wtedy przestępcy zbezcześcili i zniszczyli szczątki zmarłych członków rodziny Karola Scheiblera, a także zniszczyli trumny. Stało się tak, ponieważ parafia, która opiekowała się cmentarzem była bardzo mała i nie mogła dokładnie monitorować stanu cmentarza i pochówków na jego terenie. Władze lokalne w ogóle nie dbały o zachowanie dziedzictwa historycznego, więc w żaden sposób nie chroniły terenu cmentarza.
Z każdym rokiem po straszliwej grabieży stan kaplicy tylko się pogarszał. Dopiero w latach siedemdziesiątych władze zajęły się zabytkiem architektury – przeprowadziły inwentaryzację, a nawet utworzyły specjalną fundację dla ratowania kaplicy Scheiblera.
Nie uchroniło to jednak budynku przed zniszczeniem. Z czasem kaplica traciła coraz więcej cennych historycznych detali – w szczególności spadły na ziemię anioły, które majestatycznie zdobiły wieżę budynku.
Odbudowa kaplicy
Dopiero po 1991 roku zwrócono uwagę na cenny zabytek architektury cmentarnej. Wówczas podjęto decyzję o przeprowadzeniu gruntownej przebudowy kaplicy – przede wszystkim wymieniono pokrycie dachowe, aby zabezpieczyć je przed zniszczeniem i upadkiem. Ponadto powstał wstępny plan całkowitej przebudowy kaplicy, jednak plany te nie mogły być wówczas zrealizowane ze względu na brak funduszy.
Dopiero na przełomie wieków powrócono do pomysłu odbudowy kaplicy. W 2000 r. założono odrębne stowarzyszenie, którego celem jest ochrona kaplicy, a w 2003 r. oficjalnie powołano fundację, której celem jest pozyskanie środków na realizację planów odbudowy. To właśnie ta fundacja jest odpowiedzialna za pozyskiwanie funduszy i aktywne działania na rzecz odrestaurowania Kaplicy Scheiblera.
Dzięki staraniom towarzystwa i fundacji udało się przywrócić autentyczny napis nad wejściem do kaplicy, który głosił, że została ona wybudowana ku pamięci łódzkiego króla bawełny. Napis ten został zniszczony przez wojska niemieckie i zastąpiony podobnym w języku niemieckim.
W 2006 roku kaplica Karola Scheiblera została wpisana na listę setek zabytków świata, którym grozi zniknięcie z mapy naszej planety. Lista jest corocznie aktualizowana, a World Monuments Fund w Nowym Jorku ogłasza najbardziej zagrożone zabytki świata.
Istotnym wydarzeniem była odbudowa cennej wieży kaplicy. Zamurowane niegdyś okna wymieniono na przeszklone, odrestaurowano dach i prezbiterium.
Kaplica pozostaje wyjątkowym miejscem pamięci o słynnym fabrykancie i jego rodzinie, którzy włożyli wiele wysiłku w rozwój i budowę Łodzi.
