Każde miasto cechuje się sobie właściwą atmosferą, zapachem, dźwiękami, kolorami. W XIX wieku, położona w centralnej części Polski, Łódź zapewniła sobie status krajowego centrum przemysłu tekstylnego. Manufaktury, fabryki i hale produkcyjne pracowały tu pełną parą. Z kolei wokół nich budowano domy robotnicze i luksusowe pałace właścicieli przedsiębiorstw. Miasto rozwijało się, została w nim uruchomiona pierwsza kolej i tramwaj elektryczny. Hałas fabryk włókienniczych było słychać niemal wszędzie, gdzie tysiące łodzian spieszyło się do pracy – pisze lodz-future.eu.
Z małego prowincjonalnego miasteczka do ośrodka przemysłowego
Trudno jest sobie wyobrazić, że przed rozpoczęciem XIX wieku Łódź była malutkim miasteczkiem, raczej przypominającym wieś, niż tętniące życiem miasto. Oficjalnie miasto zostało ulokowane na prawie magdeburskim w 1423 roku. Prawa miejskie nadał mu Władysław II Jagiełło, król Polski i wielki książę litewski.
Mimo uzyskania praw miejskich, Łódź przez kilka stuleci pozostawała miejskim osiedlem, otoczonym lasami, rzekami i bagnami.
Po drugim podziale Rzeczypospolitej, który miał miejsce pod koniec XVIII wieku, Łódź została włączona do Królestwa Prus. W tym czasie ludność lokalna liczyła blisko 300 osób, a gospodarka miasta miała głównie rolniczy charakter. Ze względu na te charakterystyki władze pruskie myślały nawet o pozbawieniu Łodzi statusu miasta. Jednak na początku XIX wieku nastąpiły zmiany, które miały zasadniczy charakter.
W 1815 roku Królestwo Polskie wraz z Łodzią stało się krajem wasalnym Imperium Rosyjskiego. 20 września 1820 roku namiestnik Królestwa Polskiego własnym dekretem ogłosił Łódź miastem fabrycznym. Od tego czasu atmosfera tego miasta zaczęła się zmieniać: peryferie zostały stopniowo zagospodarowane pod zabudowę przemysłową, zaczęto budować fabryki, które potrzebowały coraz większej liczby pracowników, do miasta napływali więc migranci w poszukiwaniu lepszego losu.
Poważnym impulsem do dalszego rozwoju miasta było połączenie kolejowe, które łączyło Łódź z innymi miastami. 19 września 1865 roku oddano do użytku linię kolejową pomiędzy Łodzią a Koluszkami. Z kolei od czerwca 1866 roku zaczęły regularnie kursować pociągi pasażerskie. Połączenie kolejowe umożliwiło także łódzkim przemysłowcom wejście na nowe rynki zbytu dla ich wyrobów.
Infrastruktura przemysłowa miasta była budowana przede wszystkim na koszt lokalnych przedsiębiorców, zwanych “królami bawełny”: Karola Scheiblera, Ludwika Geyera i Izraela Poznańskiego. Posiadacze łódzkich fortun finansowali także budowę szkół, szpitali, sierocińców, świątyń i instytucji kulturalnych.
Życie Łodzi tętniło przemysłem i już pod koniec XIX wieku miasto przekształciło się w jedno z największych centrów przemysłowych. Trudno było sobie wtedy wyobrazić, że zaledwie 100 lat wcześniej rozważano pozbawienie Łodzi statusu miasta. Na przełomie XIX-XX wieku mieszkało tu już ponad 300 tys. osób i funkcjonowało ponad 800 fabryk.
Fabryki i manufaktury – “twarz” Łodzi w XIX wieku
W drugiej połowie XIX wieku ogromne fabryki i manufaktury zajmowały całe dzielnice miasta, pracowały w nich tysiące łodzian. Warunki pracy były wówczas bardzo ciężkie – dzień roboczy sięgał nawet 15-16 godzin, praca była wymuszona nawet w dni świąteczne. Ponadto często zatrudniano dzieci, które miały mniej niż 12 lat.
Do najbardziej znanych i najpotężniejszych łódzkich przedsiębiorstw minionego stulecia zaliczano: Białą Fabrykę Ludwika Geyera, dużą fabrykę włókienniczą Izraela Poznańskiego, kompleks obiektów przemysłowych Księży Młyn Karola Scheiblera.
Zakłady należące do Geyera są znane z tego, że swego czasu były najnowocześniejszym zakładem tkackim wyposażonym w pierwszą w Polsce maszynę parową.
Polscy przedsiębiorcy prześcigając się budowali swoje biznesowe imperia. W latach 1872-1892 przedsiębiorca Izrael Poznański wybudował dużą manufakturę włókienniczą, na którą składały się fabryki, domy robotnicze i magazyny.
Swoim rozmachem imponował także kompleks fabryczny przemysłowca Karola Scheiblera, który wyglądał niejako jak miasto w mieście. Oprócz budynków fabrycznych w skład kompleksu wchodziły domy robotnicze, szkoła, straż pożarna, szpital, sklepy oraz rezydencja właściciela.
W 1898 roku w Łodzi uruchomiono pierwszy w Królestwie Polskim tramwaj elektryczny.
W ten sposób Łódź z małego miasteczka zamieniła się w potężne miasto przemysłowe, które codziennie wybrzmiewało hukiem, produkowało, sprzedawało i kupowało. Mieszkańcy co rano spieszyli do fabryk i manufaktur, z kolei do domów wracali późno w nocy. Obok ich skromnych domów wznosiły się pałace właścicieli firm. W kontraście do obiektów przemysłowych w mieście pojawiły się luksusowe hotele i restauracje.
Takie było oblicze Łodzi przed stuleciem, taka była jej niepowtarzalna atmosfera…
